Czy Księga Rodzaju przedstawia fakty historyczne?
Wstęp
Mężczyzna z prochu ziemi, kobieta z żebra. Mówiący wąż. Dwa tajemnicze drzewa. Ogromna powódź. Pomieszanie języków. Co sądzimy o tych historiach? Czy to wszystko naprawdę wydarzyło się tak, jak zostało opisane w początkowych rozdziałach Księgi Rodzaju? Czy Księga Rodzaju przekazuje nam prawdziwe historie?
Każdą relację dotyczącą przeszłych wydarzeń można uznać za historię. Księga Rodzaju opisuje przeszłe wydarzenia – takie jak stworzenie świata oraz ludzi – więc w tym sensie Księga Rodzaju przedstawia historię. Jest to jednak historia teologiczna i niektóre opisy mają charakter obrazowy. Celem autora Księgi Rodzaju nie jest opowiedzenie nam, w jaki sposób Bóg dokonał stworzenia (w sensie materialnym) ani jak długo to trwało.
Wierzymy, że Księga Rodzaju to prawdziwa relacja, która – podobnie jak inne starożytne narracje – w obrazowy sposób opisuje przeszłe wydarzenia. Nie odpowiada jednak na pytania naukowe. Uważna lektura tekstu pozwala dostrzec fragmenty, których nie należy odczytywać w sposób dosłowny. Na przykład, w Księdze Rodzaju 1 znajdujemy trzy wieczory i poranki bez słońca, księżyca oraz gwiazd. Nie są to więc zwykłe dni (choć w tekście występują jako dni, jest to środek stylistyczny). Inny przykład to Księga Rodzaju 2:7. Bóg lepi Adama z prochu ziemi i tchnie w jego nozdrza tchnienie życia. Musi być to opis metaforyczny, ponieważ wiemy z innych fragmentów Biblii, że Bóg jest Duchem i nie posiada rąk ani płuc.
Każdą relację dotyczącą przeszłych wydarzeń można uznać za historię. Księga Rodzaju opisuje przeszłe wydarzenia – takie jak stworzenie świata oraz ludzi – więc w tym sensie Księga Rodzaju przedstawia historię. Jest to jednak historia teologiczna i niektóre opisy mają charakter obrazowy. Celem autora Księgi Rodzaju nie jest opowiedzenie nam, w jaki sposób Bóg dokonał stworzenia (w sensie materialnym) ani jak długo to trwało.
Wierzymy, że Księga Rodzaju to prawdziwa relacja, która – podobnie jak inne starożytne narracje – w obrazowy sposób opisuje przeszłe wydarzenia. Nie odpowiada jednak na pytania naukowe. Uważna lektura tekstu pozwala dostrzec fragmenty, których nie należy odczytywać w sposób dosłowny. Na przykład, w Księdze Rodzaju 1 znajdujemy trzy wieczory i poranki bez słońca, księżyca oraz gwiazd. Nie są to więc zwykłe dni (choć w tekście występują jako dni, jest to środek stylistyczny). Inny przykład to Księga Rodzaju 2:7. Bóg lepi Adama z prochu ziemi i tchnie w jego nozdrza tchnienie życia. Musi być to opis metaforyczny, ponieważ wiemy z innych fragmentów Biblii, że Bóg jest Duchem i nie posiada rąk ani płuc.
Inspiracja i autorytet Księgi Rodzaju
Księga Rodzaju jest natchnionym Słowem Bożym, ale żaden ludzki obserwator nie był obecny podczas tworzenia świata, a Bóg nie podyktował autorowi Księgi Rodzaju szczegółowego opisu zjawisk lub wydarzeń. Natchnienie nie działa w taki sposób.
W Księdze Rodzaju 1 znajdujemy relację autora pochodzącego z ludu Izraela opowiadającego innym Izraelitom o stwórczych aktach Boga. Wierzymy, że pojmowanie wydarzeń przekazane przez narratora w Księdze Rodzaju pochodzi od Boga i dlatego uznajemy je za autorytatywne i prawdziwe. Jednak celem jego opisu nie było umożliwienie nam rekonstrukcji aktów stworzenia zgodnie z dzisiejszym naukowym zrozumieniem lub przedstawienie wydarzeń zgodnie ze współczesnymi standardami opisu świata.
W Księdze Rodzaju 1 znajdujemy relację autora pochodzącego z ludu Izraela opowiadającego innym Izraelitom o stwórczych aktach Boga. Wierzymy, że pojmowanie wydarzeń przekazane przez narratora w Księdze Rodzaju pochodzi od Boga i dlatego uznajemy je za autorytatywne i prawdziwe. Jednak celem jego opisu nie było umożliwienie nam rekonstrukcji aktów stworzenia zgodnie z dzisiejszym naukowym zrozumieniem lub przedstawienie wydarzeń zgodnie ze współczesnymi standardami opisu świata.
Gatunek i styl literacki Księgi Rodzaju
Pytanie o historyczność to pytanie o gatunek. Często, gdy ludzie uznają Księgę Rodzaju za relację historyczną, protestują przeciwko utożsamianiu jej z innymi gatunkami (np. z mitem) lub formami literackimi (np. poezją). Mogą zakładać, że uznanie Księgi za mit lub poezję podważa prawdziwość jej relacji. Prawdę można jednak przekazać za pomocą różnych gatunków lub form literackich. Pytanie brzmi zatem: W jaki sposób Księga Rodzaju przekazuje prawdę? Jakie są intencje narratora?
Prawdy Księgi Rodzaju przedstawione są głównie w narracji przeplatanej genealogiami. Rozdziały 1-11 opisują powstanie rodzaju ludzkiego oraz przymierze Boga z Abrahamem. Rozdziały 12-50 przedstawiają ważne wydarzenia w historii rodziny Abrahama, przodków Izraela, stanowiąc tym samym tło dla przymierza, które Bóg zawarł z Izraelem na Synaju. Te wczesne wydarzenia – w tym równoległe opisy stworzenia (rozdz. 1-2) oraz pierwotny akt nieposłuszeństwa Adama i Ewy (rozdz. 3) – są początkowymi epizodami ludzkiej historii prowadzącymi do dziejów Izraela.
Warto wziąć pod uwagę, w jaki sposób narracje Starego Testamentu oraz inne opowieści starożytnego świata przedstawiają prawdę związaną z wydarzeniami z przeszłości. Nawet jeśli narracje te dotyczą rzeczywistych wydarzeń, ich cel ma charakter teologiczny.
Prawdy Księgi Rodzaju przedstawione są głównie w narracji przeplatanej genealogiami. Rozdziały 1-11 opisują powstanie rodzaju ludzkiego oraz przymierze Boga z Abrahamem. Rozdziały 12-50 przedstawiają ważne wydarzenia w historii rodziny Abrahama, przodków Izraela, stanowiąc tym samym tło dla przymierza, które Bóg zawarł z Izraelem na Synaju. Te wczesne wydarzenia – w tym równoległe opisy stworzenia (rozdz. 1-2) oraz pierwotny akt nieposłuszeństwa Adama i Ewy (rozdz. 3) – są początkowymi epizodami ludzkiej historii prowadzącymi do dziejów Izraela.
Warto wziąć pod uwagę, w jaki sposób narracje Starego Testamentu oraz inne opowieści starożytnego świata przedstawiają prawdę związaną z wydarzeniami z przeszłości. Nawet jeśli narracje te dotyczą rzeczywistych wydarzeń, ich cel ma charakter teologiczny.
Cel teologiczny
Opowieści – starożytne lub współczesne – rzadko są wyłącznie suchymi kronikami wydarzeń. Weźmy, na przykład, reality show. Podczas filmowania odcinka wiele kamer rejestruje różne wydarzenia i rozmowy. Następnie, reżyser wybiera, aranżuje i edytuje surowe materiały, aby stworzyć spójną historię zgodną z agendą programu. Ani reżyser, ani widzowie nie zakładają, że byliby w stanie na podstawie finalnego produktu zrekonstruować surowy materiał. Podobnie jest z każdą relacją historyczną, która polega na selektywnym wyborze wydarzeń opowiedzianych w określonym celu. Nie inaczej jest w przypadku starożytnych narracji, takich jak Księga Rodzaju.
Starożytni autorzy bardziej interesowali się znaczeniem wydarzeń niż ich szczegółami. W tym sensie narracje te nie przypominają większości współczesnych relacji historycznych. Gdybyśmy spróbowali uznać je tylko za zbiór suchych twierdzeń, przeoczylibyśmy cały ich sens.
Gdy starożytne narracje interpretują przeszłe wydarzenia, z reguły ich celem jest nie tylko ich suchy opis. Służą raczej teraźniejszości. Dzieła mogą być oparte na prawdziwych wydarzeniach i dotyczyć prawdziwych osób, ale narracje te nie skupiają się na tym, „co naprawdę się wydarzyło”. Odnoszą się raczej do świata czasów narratora, rzucając światło na ten świat i przedstawiając słuchaczom punkt widzenia, który mogą przyjąć. To właśnie zrozumienie świata, a nie szczegóły umożliwiające rekonstrukcję wydarzeń z przeszłości, narrator chce przekazać swoim czytelnikom.
Starożytni autorzy bardziej interesowali się znaczeniem wydarzeń niż ich szczegółami. W tym sensie narracje te nie przypominają większości współczesnych relacji historycznych. Gdybyśmy spróbowali uznać je tylko za zbiór suchych twierdzeń, przeoczylibyśmy cały ich sens.
Gdy starożytne narracje interpretują przeszłe wydarzenia, z reguły ich celem jest nie tylko ich suchy opis. Służą raczej teraźniejszości. Dzieła mogą być oparte na prawdziwych wydarzeniach i dotyczyć prawdziwych osób, ale narracje te nie skupiają się na tym, „co naprawdę się wydarzyło”. Odnoszą się raczej do świata czasów narratora, rzucając światło na ten świat i przedstawiając słuchaczom punkt widzenia, który mogą przyjąć. To właśnie zrozumienie świata, a nie szczegóły umożliwiające rekonstrukcję wydarzeń z przeszłości, narrator chce przekazać swoim czytelnikom.
Studium przypadku: Potop z Księgi Rodzaju 6-9
Zastosujmy to podejście do jednej z najbardziej znanych historii z Księgi Rodzaju, mianowicie do opowieści o Noem i potopie, znajdującej się w rozdziałach 6-9. Historia potopu z Księgi Rodzaju jest prawdopodobnie oparta na zbiorze jeszcze starszych opowieści o rzeczywistej, tragicznej, lokalnej powodzi, która wydarzyła się na starożytnym Bliskim Wschodzie. Te starsze legendy były częścią kulturowego otoczenia, w którym powstała Księga Rodzaju. Natchniony autor przerabia te starsze historie, używając ówczesnych konwencji literackich, aby opowiedzieć o powadze grzechu i łaskawej miłości Boga do swego stworzenia. Historia oparta na wydarzeniach dotyczących powodzi w przeszłości została opowiedziana w sposób hiperboliczny a jej cel miał charakter teologiczny.
Podobnie jak cała Księga Rodzaju, historia o potopie ma konkretny cel: objawienie ludzkości Boga. Pomogła ona Izraelowi zrozumieć więź Boga ze stworzeniem oraz ludem Izraela jako Jego wybranym narodem. Jest to objawienie Boga, a nie nagich faktów naukowych lub historii naturalnej. Próbując zrekonstruować szczegóły „tego, co naprawdę się wydarzyło”, wielu czytelników przeoczyło wymiar teologiczny tej historii.
Historia w Księdze Rodzaju
Narracje Księgi Rodzaju koncentrują się na konflikcie oraz rozwiązaniu problemu. Od początku, Bożym celem jest to, aby Jego obecność wypełniła ziemię; ludzie mają naśladować Boga i panować nad ziemią, tj. troszczyć się o stworzenie oraz zabiegać o jego dobrostan (rozdziały 1-2). Gdy ludzie buntują się przeciwko Bogu, w historii pojawia się konflikt (rozdział 3). Shalom – Boży pokój – znika, a ziemia zostaje przeklęta. Następuje dalszy upadek (rozdziały 4-6), do momentu, gdy Bóg objawia sąd oraz swoje miłosierdzie (rozdziały 6-9). Ludzie próbują przywrócić Bożą obecność (rozdział 11) do czasu, gdy Bóg sam podejmuje inicjatywę, aby ponownie ustanowić swoją obecność na Ziemi (przymierze).
Księga Rodzaju 1-11 jest zatem historią o początku ludzkości, kończącą się kryzysem. Zawarte w niej opowieści są prawdziwym obrazem zamiarów Boga oraz ludzkiego losu. Księga Rodzaju 12–50 to historia narodu, z którym ostatecznie Bóg zawarł przymierze na Synaju. Przymierze to ustanawia więź z Abrahamem i jego potomstwem, wprowadza zasady życia w obecności Boga i stanowi fundament dla ustanowienia Bożej obecności na ziemi.
Księga Rodzaju 1-11 jest zatem historią o początku ludzkości, kończącą się kryzysem. Zawarte w niej opowieści są prawdziwym obrazem zamiarów Boga oraz ludzkiego losu. Księga Rodzaju 12–50 to historia narodu, z którym ostatecznie Bóg zawarł przymierze na Synaju. Przymierze to ustanawia więź z Abrahamem i jego potomstwem, wprowadza zasady życia w obecności Boga i stanowi fundament dla ustanowienia Bożej obecności na ziemi.
Wniosek
Wszystkie opowieści mają jakieś cele i przedstawiają jakiś punkt widzenia. Księga Rodzaju to zbiór starożytnych historii napisanych i skompilowanych przez ludzi będących częścią kultury starożytnego świata, którzy posługiwali się ówczesnymi formami literackimi. Podobnie jak narracje ich starożytnych sąsiadów z Bliskiego Wschodu, również opowieści z Księgi Rodzaju pomijają różne szczegóły, a przekazują te, które według narratora są ważne dla uformowania przekazu w sposób służący konkretnemu celowi.
Opowieści o stworzeniu nie znalazły się w Piśmie Świętym po to, abyśmy mogli otrzymać bezpośredni przekaz od Boga dotyczący przedludzkiej historii. Są tam, ponieważ natchniony autor poprzez interpretację przeszłych wydarzeń pragnął objawić prawdę o Bogu i Jego celach.
Prawdziwości relacji zawartych w Księdze Rodzaju nie można oceniać na podstawie tego, czy możemy ich użyć do rekonstrukcji „nagich faktów” dotyczących stworzenia. Autor pisał o wydarzeniach z przeszłości (np. o stworzeniu kosmosu i ludzkości, początkowej niewinności i buncie ludzi), ale zrobił to przy użyciu sugestywnych obrazów. Chociaż wszyscy chrześcijanie mogą z pożytkiem czytać Biblię, nasze rozumienie teologiczne wzbogaca się, gdy dowiadujemy się więcej o pierwotnych adresatach Księgi Rodzaju oraz o jej kontekście kulturowym. Jej przesłanie jest ważne i wciąż aktualne dla naszego życia.
© BioLogos Foundation | Wersja artykułu: 18 stycznia 2019
Opowieści o stworzeniu nie znalazły się w Piśmie Świętym po to, abyśmy mogli otrzymać bezpośredni przekaz od Boga dotyczący przedludzkiej historii. Są tam, ponieważ natchniony autor poprzez interpretację przeszłych wydarzeń pragnął objawić prawdę o Bogu i Jego celach.
Prawdziwości relacji zawartych w Księdze Rodzaju nie można oceniać na podstawie tego, czy możemy ich użyć do rekonstrukcji „nagich faktów” dotyczących stworzenia. Autor pisał o wydarzeniach z przeszłości (np. o stworzeniu kosmosu i ludzkości, początkowej niewinności i buncie ludzi), ale zrobił to przy użyciu sugestywnych obrazów. Chociaż wszyscy chrześcijanie mogą z pożytkiem czytać Biblię, nasze rozumienie teologiczne wzbogaca się, gdy dowiadujemy się więcej o pierwotnych adresatach Księgi Rodzaju oraz o jej kontekście kulturowym. Jej przesłanie jest ważne i wciąż aktualne dla naszego życia.
© BioLogos Foundation | Wersja artykułu: 18 stycznia 2019